Een flinke opsteker voor de vrachtautofabrikanten DAF en VDL. De Nederlandse overheid steekt tientallen miljoenen in de ontwikkeling van emissievrij vervoer. VDL richt zich op batterij-elektrisch terwijl DAF inzet op een verbrandingsmotor op waterstof.

In totaal 24 miljoen gaat naar het waterstofproject waarvan DAF de kartrekker is. Inmiddels is de vrachtautofabrikant het eerste voertuig met een schone verbrandingsmotor aan het testen, maar de verdere ontwikkeling gaat door. Ook de oplossing met een brandstofcel wordt verder onderzocht en geoptimaliseerd. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar wegvervoer, maar ook voor de scheepvaart en luchtvaart moet naar schone waterstof-oplossingen worden gezocht. Toeleveringsbedrijven en kennisinstellingen als de Universiteit van Maastricht, de Technische Universiteit Eindhoven, chipbedrijf NXP en TNO participeren in de onderzoeken.

De Nederlandse overheid heeft in totaal 150 miljoen euro uitgetrokken voor de ontwikkeling van schone mobiliteit. De subsidieregeling is in het leven geroepen tijdens de coronacrisis. Met de miljoenensteun wil het kabinet voorkomen dat investeringen in onderzoek en ontwikkeling op het gebied van duurzame mobiliteit stilvallen.

VDL en DAF krijgen in totaal 47 miljoen euro steun, de deelnemers aan de twee consortia dragen zelf ook nog eens 26 miljoen euro bij, zodat het totaal te besteden bedrag uitkomt op 73 miljoen.

Lexus, onderdeel van het Japanse autoconcern Toyota presenteert een off-road voertuig op waterstof. Het indrukwekkende en compacte voertuig wordt gepresenteerd als studie-object. Volgens een woordvoerder zijn er voorlopig geen plannen om de buggy ook daadwerkelijk in productie te nemen. Geheel verrassend is de presentatie niet, op 16 oktober kwam Waterstof Magazine al met de eerste foto's van het waterstof-wagentje, Lexus wilde daar toen niets over kwijt. 

Met zijn open vering, een beschermende kooi en robuuste terreinbanden voor modderige en steenrijke hellingen heeft het voertuig alle kenmerken van een terreinwagen. De buggy heeft compacte afmetingen en is 3,12 meter lang,1,73 breed en 1,80 hoog.

Ook bij dit bijzondere voertuig wijkt Lexus niet af van het uitgangspunt dat de bestuurder centraal stelt. De ontwikkelaars hebben een robuust voertuig gecreëerd dat verwacht mag worden van een premiumfabrikant. Het koetswerk beschermt de inzittenden, integreert de karakteristieke Lexus-grille en biedt voldoende vering bij de voorwielophanging. De voorspatborden zijn ontworpen om te beschermen tegen rondvliegende stenen en modder.

Het herkenbare Lexus-design wordt weerspiegeld in de voor- en achterlichten met het Lexus L-motief en het merkembleem op de achterzijde. Het eenvoudige display in het interieur toont alle essentiële informatie zonder de bestuurder af te leiden. Tot de bijzonder hoogwaardige details behoren een lederen stuurwiel en een ergonomisch gevormde versnellingspook, evenals stoelen met kunstlederen bekleding en veerelementen die oneffenheden compenseren. Voor veeleisend gebruik in het veld voldoet de eerste waterstofaandrijving van Lexus aan alle eisen op het gebied van geluid, levensduur en betrouwbaarheid.

De op waterstof aangedreven ROV Concept heeft een 1,0-liter waterstofmotor die werkt als een conventionele verbrandingsmotor met directe injectie, die is gekoppeld aan een hogedruktank voor gecomprimeerde waterstof. Het voertuig rijdt nagenoeg emissievrij en verbruikt tijdens het rijden slechts een kleine hoeveelheid motorolie.

Daarnaast moet de buggy indruk maken door een indrukwekkend geluid en krachtige vermogen, wat mogelijk wordt gemaakt door de hoge verbrandingssnelheid van waterstof. Dankzij de lichte carrosserie van een stabiel buizenframe en de offroad-ophanging met grote veren biedt het off-road concept een natuurlijk rijgedrag.

Helaas voor liefhebbers, deze indrukwekkende show-car is voorlopig nergens te koop.

Air Liquide neemt het initiatief om het havengebied van Rotterdam weer een stukje schoner te maken. Tijdens de Hydrogen Port Equipment Day kunnen belangstellen kennismaken met de nieuwste schone transportmiddelen die worden aangedreven met waterstof. Leveranciers van havenmateriaal en de Haven van Rotterdam participeren in het evenement dat een bijdrage moet leveren om van een van de grootste havengebieden ter wereld een duurzaam gebied te maken.

Interesse? De Waterstofhaven Equipment Day is gratis en gericht op iedereen die geïnteresseerd is in nieuwe technische ontwikkelingen, mobiliteit en duurzaamheid in de haven.

Datum & tijd: vrijdag 10 december 2021 van 9.30 tot 12.00 uur

Opgeven via deze link

Nieuw-Zeeland heeft de eer om het tweede land ter wereld te zijn waar -buiten Zuid-Korea- de Hyundai Xcient Fuel Cell truck gaat rijden. De afgelopen week is de eerste vrachtauto op waterstof in de haven van Auckland gearriveerd. In totaal gaan vijf trucks een langdurige test uitvoeren om te kijken of waterstof een goed alternatief is voor fossiele brandstoffen. De voertuigen worden door transporteurs ingezet.

Een bijzonderheid is dat het stuur links zit, terwijl er in Nieuw-Zeeland ook links wordt gereden. Op social media staan berichten dat het stuur nog naar rechts wordt verplaatst. Onduidelijk is of dit zal gebeuren voordat de test begint, of dat dit het geval zal zijn bij een volgende serie voertuigen.

Nieuw-Zeeland is de tweede markt buiten Zuid-Korea die een proefproject voor meerdere vrachtwagens start. Zwitserland is de eerste markt waar de vrachtauto’s precies een jaar geleden werden geïntroduceerd. Deze voertuigen hebben inmiddels 2 miljoen kilometer gereden en presteren uitstekend. Afgelopen zomer bestond de Zwitserse vloot uit 49 waterstoftrucks, eind dit jaar moeten dat er 100 zijn.

De Xcient Fuel Cell in Nieuw-Zeeland heeft een gewicht van 28 ton en een gecombineerd totaal treingewicht van 42 ton. Het vermogen wordt geleverd door een 350 kW elektromotor met een koppel van 2237 Nm. De energie voor de elektromotoren wordt geleverd door een 180 kW waterstof-brandstofcelsysteem met dubbele 90 kW brandstofcelstacks die worden gecombineerd met een 72 kWh-batterij. Zeven geschakelde tanks zorgen voor een opslagcapaciteit van ongeveer 32,09 kg waterstof en bevinden ze zich verticaal achter de cabine. De actieradius van de waterstoftruck is ongeveer 400 km.

Hyundai Nieuw-Zeeland laat weten dat ieder voertuig zo’n 50 ton CO2 per jaar zal besparen op basis van 80.000 km per jaar en in vergelijking met een dieseltruck.

Het komende jaar wil Hyundai zijn waterstoftruck ook exporteren naar Californië. Daar moeten 30 emissievrije vrachtauto’s vanaf het tweede kwartaal van 2023 gaan rijden.

Plug Power en Acciona Energia gaan gezamenlijke waterstofprojecten ontwikkelen op het Iberisch schiereiland. Er komen fabrieken voor groene waterstof in Spanje en Portugal die H2 gaan produceren voor industriële klanten en voor grootverbruikers binnen de mobiliteit. De plannen sluiten naadloos aan op de toekomstvisie van beide landen. Spanje en Portugal willen een groot deel van de groene waterstof die nodig is in heel Europa gaan opwekken.

Het beursgenoteerde Plug Power is een toonaangevende leverancier van kant en klare waterstofoplossingen, Acciona Energia is een wereldwijde ontwikkelaar, eigenaar en exploitant van projecten voor hernieuwbare energie. Het gezamenlijke bedrijf AccionaPlug is van plan om toekomstige klanten opslag-, transport- en bezorgdiensten te bieden. AccionaPlug richt zich op waterstofproductiefaciliteiten die direct naast industriële klanten zijn gevestigd en op zelfstandige fabrieken die waterstof produceren voor regionale distributie. Beide partijen verwachten in 2023 de eerste productielocaties te kunnen gaan openen. De nieuwe onderneming streeft naar een aanzienlijk marktaandeel van de groene waterstofactiviteiten in Spanje en Portugal rond het jaar 2030. Op middellange termijn moet er meer dan 100 ton groene waterstofproductie per dag geproduceerd worden uit wind en zon.

Plug Power is een innovatieve marktleider in de groene waterstofeconomie, met meer dan 50.000 brandstofcelsystemen die zijn ingezet voor e-mobiliteit. Het bedrijf  is wereldwijd marktleider in vloeibare waterstof. ACCIONA Energía is het grootste 100% duurzame energiebedrijf ter wereld, met meer dan 11 GW aan hernieuwbare energie in 16 landen.

“Onze twee bedrijven hebben hetzelfde doel en zien een koolstofarme toekomst voor zich”, zegt Andy Marsh, CEO van Plug Power. “Door samen te werken als AccionaPlug, zullen we een robuust groen waterstofecosysteem bouwen dat Europa zal helpen zijn duurzaamheidsdoelstellingen te behalen en  Spanje en Portugal zal positioneren als toonaangevende wereldwijde waterstofhubs.”

“ACCIONA Energía en Plug Power bundelen de capaciteiten die nodig zijn om de markt te voorzien van betrouwbare en concurrerende groene waterstofoplossingen”, aldus Alan Ripa, CEO van AccionaPlug. “We zijn verheugd om samen te werken met gelijkgestemden die ons willen ondersteunen op deze spannende reis om de economie koolstofarm te maken met hernieuwbare waterstof. Deze samenwerking weerspiegelt de inzet van ACCIONA Energía en Plug Power in de strijd tegen klimaatverandering.”

De Franse treinfabrikant Alstom blijft het aantal partnerships uitbreiden. Het bedrijf maakt bekend een overeenkomst te hebben gesloten met Liebherr, een bedrijf uit Toulouse, dat gespecialiseerd is in de fabricage van compressoren. Liebherr zal de brandstofcellen in de waterstoftrein Coradia ilint optimaliseren.

Liebherr zal systemen ontwikkelen die ervoor moeten zorgen dat de brandstofcelsystemen worden verbeterd op het gebied van betrouwbaarheid en duurzaamheid. Daarnaast moeten ze kleiner worden, een groter vermogen leveren en ook nog eens minder gaan kosten.

Zoals Waterstof Magazine eerder meldde gaan er de komende jaren 12 waterstoftreinen rijden op regionale niet-geëlektrificeerde spoorlijnen in verschillende delen van Frankrijk. Vervoersbedrijven in de regio’s Auvergne-Rhône-Alpes, Bourgogne-Franche Comté, Grand Est en Occitanie hebben een of meerdere emissievrije voertuigen besteld die oude dieseltreinen moeten gaan vervangen.

Eerder dit jaar maakte Alstom al bekend Helion Hydrogen Power te hebben overgenomen. Helion is specialist in high-power brandstofcellen. Plastic Omnium, gespecialiseerd in waterstoftanks, gaat de treinfabrikant ondersteunen bij de opslag van waterstof.

Het gaat goed met ITM Power. De Britse producent van elektrolysers opende in augustus 2021 een nieuwe fabriek in Sheffield voor elektrolysers die werken op basis van gepatenteerde protonenuitwisselingsmembraan (PEM) -technologie. Klanten bevinden zich over de hele wereld en zijn actief binnen het hele industriële spectrum, waaronder olie en gas, raffinaderijen, transport en mobiliteit. Waterstof Magazine sprak exclusief met Graham Cooley, CEO van ITM Power over het bedrijf en tal van grote toekomstige projecten. Want de waterstofeconomie groeit en ITM Power groeit razendsnel mee. Het hele interview leest u op de pagina achtergronden

De Australian Gas Infrastructure Group ligt goed op schema bij het vervangen van oude gietijzeren gasleidingen door nieuwe leidingen van polyethyleen, meldt Chief Executive Officer Craig de Laine. De komende vijf jaar moet 770 kilometer gietijzer verdwijnen uit het hele Zuid-Australische gasnetwerk. Het vervangen heeft niet alleen te maken met een toekomstige betrouwbare levering van aardgas, maar de nieuwe leidingen en het complete netwerk zijn dan ook in staat om de afnemers in de toekomst van 100% koolstofvrije groene waterstof te kunnen voorzien.

Australië wil niet alleen waterstof voor binnenlands verbruik produceren, maar ook wereldwijd een van de belangrijkste exportlanden worden van groene waterstof. Deze week maakte de regio West-Australië bekend dat er 75 miljoen euro is uitgetrokken voor de ontwikkeling van twee hubs voor groene waterstof. Deze moeten komen in de regio’s Pilbara en Mid-West en moeten 2000 nieuwe banen opleveren.
"Zowel de Pilbara als de Mid-West trekken wereldwijd de aandacht vanwege hun potentieel voor hernieuwbare waterstof, waarbij energiebedrijven van over de hele wereld hun vizier op West-Australië richten”, zegt Alannah MacTiernan, minister van de waterstofindustrie. “Onze regio zal ze met open armen ontvangen.”

Thorsten Herbert, directeur bij Nel Hydrogen, geeft een inkijkje in de fabriek voor groen staal in Zweden. De fabriek in Luleå, onderdeel van het Hybrit-project, werd vorig jaar zomer in gebruik genomen en produceert geheel fossielvrij staal met waterstof. De groene waterstof wordt geproduceerd via een grote elektrolyser met een capaciteit van 4,5 MW van Nel Hydrogen (foto). Niet alleen de waterstof, maar ook de benodigde elektriciteit wordt groen opgewekt. Naast de fabriek is momenteel een ondergrondse waterstofopslag in aanbouw van 100m3.

Het belangrijkste doel van het Hybrit-project is om de uitstoot van CO2 te minimaliseren bij de productie van staal. De staalindustrie is verantwoordelijk voor 7% van de wereldwijde  CO2-uitstoot. In Zweden, een land met veel staalindustrie, is dat 10%.

De fabriek in Luleå, dicht bij de Finse grens, maakt deel uit van het bredere gezamenlijke Hybrit-initiatief van staalproducent SSAB, ijzerertsproducent LKAB en Vattenfall met financiële steun van het Zweedse Energieagentschap. Tijdens de testfase, die duurt tot 2024, zal zowel aardgas als waterstof worden gebruikt, zodat de twee brandstoffen kunnen worden vergeleken. Staalproducenten van over de hele wereld kijken met veel belangstelling naar dit project.

Hybrit Development is een joint venture tussen de staalproducent SSAB, het mijnbouwbedrijf LKAB en het energiebedrijf Vattenfall. Het doel van de joint venture is om 's werelds eerste fossielvrije, op erts gebaseerde staalproductieproces te ontwikkelen. Het project ging in het voorjaar van 2016 van start en het doel is om in 2035 een industrieel proces te hebben. Het bijproduct van het gebruik van fossielvrije elektriciteit en waterstof in de staalproductie, in plaats van cokes en kolen, zal water zijn in plaats van koolstofdioxide. Het initiatief heeft het potentieel om de totale CO2-uitstoot van heel Zweden met 10 procent te verminderen. 

Inovyn, een producent van vinylproducten en dochterbedrijf van chemiereus INEOS, gaat samen met het Nederlandse VT Group een bulkschip voor vloeibare chemicaliën ontwikkelen dat op waterstof vaart. Het schip gaat varen in België tussen Antwerpen in Vlaanderen en Jemeppe in Wallonië. De waterstof die het schip verbruikt is als restproduct afkomstig uit een chemische fabriek.

De VT Group zal het bestaand binnenschip ‘Volendam’ uitrusten met waterstoftechnologie en daarbij de traditionele dieselmotor vervangen. Dit zal de jaarlijkse CO2-uitstoot met ongeveer 1.000 ton verminderen. VT zal ook eigenaar en exploitant zijn van dit nieuwe binnenvaartschip.

Wouter Bleukx, Hydrogen Business Manager bij Inovyn: "Vervoer op waterstof zal een cruciale rol spelen binnen het Europese traject naar nul procent CO2-uitstoot. Inovyn ziet zichzelf als belangrijke partner om de uitstoot in de transportsector te verlagen. We zijn reeds een producent van koolstofarme waterstof en hebben een aanzienlijke vraag naar transport."

Niels Groenewold, CEO van VT Group: "Onze sterke relatie met Inovyn heeft ons altijd in staat gesteld om te innoveren. De mogelijkheid om bij te dragen aan een net zero operatie is erg waardevol voor ons en sluit naadloos aan bij de duurzaamheidsambities van ons bedrijf."

ADVERTORIAL |  Wereldwijd neemt het aantal voertuigen dat rijdt op waterstof in hoog tempo toe. In Europa, Azië en de Verenigde Staten rijden inmiddels duizenden auto’s, bussen en vrachtwagens op waterstof en er komen er steeds meer bij. Al deze voertuigen worden onder hoge druk getankt, de zware onder 350 bar en de personenauto’s onder 700. Keller heeft druksensoren die zorgen dat dit proces veilig verloopt.

Keller heeft speciale druksensoren voor waterstof. De piëzo-resistieve sensoren hebben een RVS-scheidingsmembraan om de feitelijke chip, die de druk meet, te isoleren van het medium. De ruimte waarin de drukmeetchip zich bevindt is gevuld met olie. De druk op het RVS-scheidingsmembraan wordt daarmee 1 op 1 op de chip overgebracht. Zonder mitigerende aanpassing zou de toepassing van dit type druksensor kunnen leiden tot problemen door het fenomeen “permeatie”.

Bij permeatie dringen waterstof H+ ionen door de poriën van het rvs heen, waardoor ze zich in de oliegevulde ruimte van de druksensor kunnen ophopen. Hier binden ze zich weer tot H2 moleculen. Bij uitzetting leidt tot een valse drukwaarde.  Als de uitzetting groot genoeg is zou een druksensor zelfs defect kunnen gaan.

Om permeatie te voorkomen wordt het membraan van Keller verguld. De extra goudlaag op het membraan vertraagd het permeatie proces, lang genoeg om geen problemen te veroorzaken. Bij non-corrosieve toepassingen is het vergulden van een RVS316L membraan voldoende voor een levensduur van 10 jaar. Bij corrosieve toepassingen is dezelfde combinatie slechts 3 jaar, maar als een verguld Hastelloy C276 membraan wordt gebruikt is de levensduur ook 10 jaar.

Meer informatie over de innovatieve druksensoren van Keller vindt u via deze link

Het Franse bedrijf Hyvia, een samenwerkingsverband van Renault en het Amerikaanse Plug Power, komt volgend jaar met twee nieuwe voertuigen op waterstof. Het bedrijf waar alleen schone H2-voertuigen worden geproduceerd introduceert een Master City Bus en Master H2-Tech platformchassis. De voertuigen krijgen een 30 kW brandstofcel, elektromotoren en een 33 kWh-batterij. Eerder maakte het bedrijf bekend met een bestelwagen op waterstof te komen. 

De Master City Bus is een minibus die tot 15 passagiers kan vervoeren, waarvan negen zittend en zes staand. De tank met 4,5 kg waterstof bij 350 bar zorgt voor een actieradius van bijna 300 km.

De variant met een H2-Tech platformchassis (foto) moet met twee tanks van 1,5 kg waterstof bij 700 bar een actieradius van zo'n 250 km halen. Tot de opties behoren een gesloten opbouw met een laadvolume van 19m3 en een laadvermogen van 1 ton.  De voertuigen worden in Frankrijk in serie geproduceerd en zijn vanaf volgend jaar te koop.

Renault en Plug Power hebben evenveel aandelen in de joint venture Hyvia. Het bedrijf wordt geleid door David Holderbach, die meer dan twintig jaar ervaring heeft in strategische productfuncties en internationale verkoop bij Renault Group. De naam HYVIA is een samentrekking van ‘HY’ voor waterstof en het Latijnse woord ‘VIA’ voor weg, die de ambitie belichaamt om een nieuwe weg naar koolstofarme mobiliteit te openen.

Flixbus, een bedrijf met intercitybussen door heel Europa, onderzoek de mogelijkheid om te gaan rijden op waterstof. Het moederbedrijf FlixMobility kondigt aan om samen met de partners Freudenberg Fuel Cell e-Power Systems en ZF Friedrichshafen AG te beginnen met de ontwikkeling van een krachtig brandstofcelsysteem voor langeafstandsbussen. Een deel van de Flixbussen rijdt inmiddels op schoon biogas of batterijen. In Duitsland rijdt zelfs een bus deels op energie uit zonnepanelen op het dak.

André Schwämmlein, oprichter en CEO van FlixMobility, laat weren er trots op te zijn deel uit te maken van het HyFleet-project om samen met Freudenberg en ZF de eerste door brandstofcel aangedreven langeafstandsbus in Europa te ontwikkelen. “Met dit project zetten we onze weg voort om miljoenen mensen duurzame en betaalbare mobiliteit te bieden. Het project met emissievrije bussen sluit nauwgezet aan op de doelstelling van de Europese Unie en Duitsland om vervoer emissievrij te maken.” Het reizen met een intercitybus is relatief schoon. Per kilometer wordt er 26 gram CO2 per passagier uitgestoten. Vliegtuigpassagiers binnen Europa stoten ruim negen keer zoveel CO2 uit.

Personenvervoer per bus over korte afstanden op waterstof is in Europa beslist niet ongewoon. Langeafstandsbussen op waterstof echter wel. De voertuigen van Flixbus rijden in totaal ongeveer 200.000 km per jaar, met afstanden tot meer dan 1.000 km per dag, en meestal alleen met korte stops. Afhankelijk van het aantal chauffeurs tijdens een rit, zal de bus wettelijk een pauze moeten nemen na vierenhalf uur rijden. Deze afstand wordt naar ongeveer 450 km rijden bereikt. De schone bussen zullen daarom een actieradius moeten hebben van minimaal 500 kilometer om kostenefficiënt te kunnen worden ingezet.

De Duitse bedrijf Proton heeft een stroomvoorziening ontwikkeld voor een mobiel waterstoftankstation van Shell New Energies. Het systeem bevat een batterij van de Oostenrijkse provider Xelectrix Power, gecombineerd met drie brandstofcellen die gezamenlijk 240 kW kunnen leveren. De ‘HyShelter240’ levert de stroom die nodig is om de waterstof op lokatie te kunnen comprimeren naar hoge druk. Het mobiele tankstation van Shell staat op verschillende locaties waar niet altijd voldoende netstroom beschikbaar is.

De Beierse waterstofbrandstofcelexpert Proton Motor Fuel Cell levert noodstroomvoorzieningen op basis van waterstof voor datacenters, gemeentelijke nutsbedrijven, ziekenhuizen en andere kritieke openbare voorzieningen tot netwerkonafhankelijke oplaadinfrastructuur voor batterij-elektrische voertuigen. De kerncomponenten van de ‘HyShelter 240’brandstofcelcentrale zijn drie PM Frame S43 Proton Motor-brandstofcelsystemen.

Eerder dit jaar leverde Proton al een stroomvoorziening aan de wijk Weitmar in de Duitse stad Bochum. Hier wordt de komende drie jaar onderzoek uitgevoerd naar manieren om de CO2-uitstoot drastisch te verminderen. Voor de stroomopwekking en verwarming in de toekomst, gaan de initiatiefnemers onder meer waterstof gebruiken als opslag, zonne-energie, brandstofcellen en warmtepompen. Met een 36kW brandstofcel, worden 81 appartementen van CO2-vrije energie voorzien.

DHL Express, onderdeel van de Deutsche Post DHL Group, start met het transport van goederen op waterstof. Voor opdrachtgever Apple gaat DHL dagelijks pakketten vervoeren tussen Breda en Brussel over een afstand van 200 kilometer. De vrachtauto zal tanken bij het tijdelijke tankstation van Wystrach in Breda, waar ook twee vuilniswagens tanken. De test wordt uitgevoerd in het kader van het Interreg NW Europe-programma 'H2-Share', gecoördineerd door WaterstofNet.

“In een geglobaliseerde wereld zijn duurzame en schone brandstoffen essentieel voor klimaatneutrale logistiek. Niet alleen voor zeevracht en luchtvracht, maar ook voor vervoer over de weg, omdat deze de CO2-uitstoot helpen verminderen”, zegt Alberto Nobis, CEO van DHL Express Europe. “Daarom houden we ons niet alleen bezig met de elektrificatie van onze vloot, maar investeren we ook in de ontwikkeling van alternatieve aandrijfsystemen voor zeer grote afstanden. Het project laat zien dat we, als we onze krachten bundelen en voortbouwen op ervaring, een echt emissievrije logistiek in Europa kunnen realiseren.”

Batterij-elektrische vrachtwagens kunnen efficiënt werken binnen de last-mile-levering, maar voor grotere afstanden is waterstof geschikter. Vanwege het enorme potentieel van H2 test DHL Express nu een heavy-duty voertuig, met een brandstofcel range extender van VDL.  De waterstoftruck vervoert leveringen van Apple, de klant van DHL Express. Tijdens de proeffase van twee maanden kan met de nieuwe technologie tot 350 ton CO2 worden bespaard.

Enterprize Energy, de in Singapore gevestigde ontwikkelaar van windparken op zee, meldt de komst van een groot windpark bij Ierland. Het bedrijf laat weten een overeenkomst te hebben getekend voor de bouw van een windmolenpark van 10 miljard dollar voor de kust van Ierland om een ​​groene waterstoffabriek van stroom te voorzien. Europa heeft als doel 6 gigawatt geïnstalleerde groene waterstof in 2024 en 40 gigawatt in 2030. Het windmolenpark van 4 gigawatt van Enterprize Energy levert daaraan een forse bijdrage.

"Het windpark zal elektriciteit leveren voor de productie waterstof voor Ierland zelf, maar ook voor de export. De waterstof zal daarvoor worden omgezet in ammoniak", meldt CEO Ian Hatton in een interview. "We zien Europa als een nettoverbruiker van groene waterstof. Ons rekenmodel is gebaseerd op het ontwikkelen van de productie van groene waterstof op locaties waar de natuurlijke hulpbronnen de goedkoopste energie leveren. Ierland is voor ons een belangrijk knooppunt in die strategie."

Enterprize vraagt ​​geen subsidie ​​voor het windpark. De projectfinanciering wordt geregeld door de bank Societe Generale door middel van private equity-investeringen. Het bedrijf heeft overeenkomsten gesloten met olie- en gasontwikkelingsbedrijf Sapura Energy en funderingsleverancier Offshore Design Engineering, die funderingen voor de windmolens in de diepzeegebieden voor de Ierse kust zal leveren.

De initiatiefnemers willen in 2026 de eerste waterstof aan land brengen.

Aan de truckrally van Dakar in 2022, die zal worden verreden in Saudi-Arabië, zal voor het eerst een vrachtwagen op waterstof deelnemen. Het Franse bedrijf Gaussin komt met een truck op waterstof. In Parijs werd het voertuig in het voetbalstadion van Paris Saint-Germain gepresenteerd.

Over een maand zal het voertuig arriveren in de havenstad Jaddah, aan de Rode Zee. Vanaf daar vertrekken de teams en hun vervolg naar Ha’il, midden in de woestijn. Daar gaat de krachtmeting op nieuwjaarsdag van start. In twee weken tijd rijden de teams via Riyadh terug naar Jeddah aan de kust.  Het parcours leent zich vooral voor twee dingen: zand en mysterie.

Deelname zal in eerste instantie bedoeld zijn als testrit om te zien of de hedendaagse techniek extreme omstandigheden wel of niet kan weerstaan. Het is voor Gaussin een uitgelezen kans om te zien hoe betrouwbaar waterstoftoepassingen inmiddels zijn. In totaal rijden de voertuigen 8000 kilometer. De waterstoftruck heeft een maximale snelheid van 140 km/u en op een volle tank kan 250 kilometer worden gereden.

Het Franse beursgenoteerde Gaussin is al enkele jaren bezig met waterstoftoepassingen. Het bedrijf werkt aan vrachtauto’s met opleggers op waterstof, autonome containertrekkers die worden ingezet op haventerreinen en voertuigen voor emissievrij goederentransport op luchthavens.

De truck die wordt ingezet bij Dakar is niet alleen krachtig, maar ziet er ook indrukwekkend uit. Daarvoor is Gaussin een samenwerking aangegaan met de Italiaanse ontwerpstudio Pininfarina. Eerder deze maand werd het voertuig gepresenteerd in het voetbalstadion van Paris Saint-Germain waar verschillende wereldberoemde voetballers persoonlijk een kijkje kwamen nemen.

De H2-truck is overigens niet het enige emissievrije voertuig dat deelneemt aan de woestijnrally. Ook een batterij-elektrische wagen zal zijn opwachting maken. De zero-emissie voertuigen passen in het beleid van de organisatie van Dakar, in 2030 wil de race emissievrij zijn.

Voor beelden van de H2-truck in het voetbalstation van Paris Saint-Germain klikt u hier

Het Duitse technologieconcern Bosch breidt uit op de waterstofmarkt. Het bedrijf uit Stuttgart gaat samen met de Italiaanse specialist OMB Saleri producten voor de waterstofsector ontwikkelen, zoals tankkleppen en drukregelaars. De twee bedrijven denken dat in 2030 elke achtste bedrijfswagen wereldwijd een brandstofcel zal hebben.

"Waterstof is een belangrijk onderdeel in de toekomstige aandrijfmix om klimaatneutraliteit te bereiken", zegt Dr. Uwe Gackstatter, voorzitter van de Bosch Powertrain Solutions-divisie. "Samen met OMB Saleri maken we H2-tankcomponenten klaar voor grootschalige productie. Vooral voor bedrijfsvoertuigen zal de behoefte aan aandrijvingen op waterstof de komende jaren sterk toenemen."
Door samenwerking denken de Duitse en Italiaanse bedrijven hun marktposities in de H2-sector uit te bouwen. De samenwerking omvat een licentie- en ontwikkelingsovereenkomst voor verschillende producten voor waterstofopslagoplossingen in de drukniveaus 350 bar en 700 bar. Grootschalige productie moet de prijzen drukken waardoor waterstofsystemen aanzienlijk goedkoper gaan worden.

Het Italiaanse technologiebedrijf OMB Saleri uit Brescia in Noord-Italië is een van 's werelds toonaangevende specialisten in componenten voor waterstofopslagoplossingen. Als partner profiteert Bosch van ontwikkelingsexpertise, een moderne H2-testinfrastructuur en teststations, en componenten die al succesvol zijn in hun eerste toepassingen. In ruil daarvoor draagt ​​Bosch zijn ervaring in de industrialisatie van innovatieve producten en een wereldwijd ontwikkelings- en productienetwerk voor grote hoeveelheden bij. Bosch werkt al enkele jaren aan mobiele en stationaire brandstofcellen.

Bosch is overtuigd dat waterstof de energiedrager van de toekomst is en investeert fors. Van 2021 tot 2024 investeert het bedrijf ruim 600 miljoen euro in mobiele toepassingen en 400 miljoen euro in toepassingen voor stationaire elektriciteits- en warmteopwekking. Het portfolio voor voertuigen varieert van individuele sensoren tot kerncomponenten zoals de elektrische luchtcompressor en de stack tot complete brandstofcelmodules.

De typisch Nederlandse ‘Dag van de Ondernemer’ is doorgedrongen tot in Zwitserland. InnovaTrain AG, een Nederlands bedrijf in Zwitserland  is door Rick Slettenhaar (rechts op de foto) van de Nederlandse Ambassade in het zonnetje gezet. Het bedrijf levert een belangrijke bijdrage aan de logistiek van waterstof in containers en dus aan emissievrije mobiliteit. Vanmorgen kregen Kristin Kranenberg en Pieter van den Bold, in een prachtig zonnig Zwitserland, een boeket Nederlandse bloemen, als dank voor de bijdrage die zij internationaal leveren aan innovatie, duurzaamheid en welzijn.

Het bedrijf InnovaTrain AG levert laad- en losdocks waarin de 20-voets containers met waterstof kunnen worden geplaatst. Deze docks staan door het hele Alpenland, bij zowel de vullokaties als bij afnemers, zoals de waterstoftankstations.

Via deze link kunt u zien hoe deze docks eruitzien en werken.

De California Energy Commission (CEC) heeft deze week 1,2 miljard euro uitgetrokken voor schoon vervoer. Het geld gaat naar nieuwe oplaadpunten voor batterij-electrische auto’s, waterstoftankstations, emissievrije voertuigen, de ontwikkeling van schone brandstoffen en de opleiding van personeel. Het investeringsprogramma beslaat 3 jaar.

De Golden State heeft duidelijke doelstellingen. In 2035 mogen er geen voertuigen meer op fossiele brandstoffen worden verkocht. Voorwaarde is wel dat de laad- en tankinfrastructuur goed is ontwikkeld. Iedereen die schoon wil rijden mag geen problemen ondervinden bij het tanken van stroom of waterstof. Er komen grote waterstoftankstations met hoge capaciteit voor bussen en vrachtwagens. Er is voorzien in subsidie voor 1000 schoolbussen, 1000 bussen voor het openbaar vervoer en 1150 vrachtauto’s.  

Californië behoort met de overschakeling van schoon vervoer tot de wereldtop. In verschillende steden wordt al gereden met bussen op waterstof, in de haven van Long Beach (Los Angeles) wordt volop geëxperimenteerd met zwaar transport op waterstof en er staan grote waterstoftankstations geschikt voor zware vrachtwagens. Van Sacramento in het noorden via San Francisco en Los Angeles naar San Diëgo in het zuiden staan inmiddels meer dan 40 waterstoftankstations.  

In de fabriek van de Baskische treinenfabrikant CAF (foto) wordt deze maand begonnen met de ombouw van een trein van het type Cercanías Civia naar waterstof. Het voertuig rijdt van oorsprong op diesel en is in gebruik bij vervoersbedrijf Renfe. De ombouw maakt deel uit van het Europese project FCH2Rail waarbinnen 9 bedrijven samenwerken om elektrische treinen te laten rijden op niet geëlektrificeerde spoorlijnen.

De komende maanden zal in de fabriek in Zaragoza de dieselmotor worden vervangen door een bi-mode aandrijving waarmee het voertuig zowel electrisch als waterstof-electrisch kan rijden. De ombouw kost ongeveer een half jaar, daarna zal de schone trein aan een reeks proefritten beginnen. Data die uit het project beschikbaar komt zal worden gebruikt om nieuwe waterstoftoepassingen verder te ontwikkelen. Voor treinen op waterstof moeten nieuwe veiligheidseisen en nieuwe regelgeving worden opgesteld.

Het FCH2Rail-project wordt gefinancierd door de publiek-private vereniging FCH JU, met subsidie van de Europese Unie in het kader van haar programma Horizon 2020. Het consortium bestaat uit de Spaanse bedrijven Renfe Operadora, Adif, CAF en het National Hydrogen Centre; het Portugese IP (Infrastructuren van Portugal) en het Duitse DLR en STT. Toyota Motor Europe, zal het brandstofcelsysteem en de integratieondersteuning voor de demonstratietrein leveren.

De gemeente Den Haag heeft besloten afscheid te nemen van de waterstoftaxi’s in de Hofstad. Voor de komende zes jaar is gekozen voor een bedrijf dat het personenvervoer batterij-elektrisch (BEV) zal uitvoeren. De huidige contracten lopen volgend jaar af, de nieuwe overeenkomst met BEV’s gaat op 1 augustus 2022 in en loopt tot 21 juli 2028. De gemeente houdt de optie open om het contract daarna nog met twee jaar te verlengen.

De bedrijven die inschreven op de vervoersconcessie konden in totaal 30 punten verdienen, waarvan 8 voor duurzaamheid. Waterstof is voor de gemeente niet duurzaam genoeg, rijden op (grijze) stroom wel. In Nederland rijden er momenteel ongeveer 70 taxi’s op waterstof, bijna allemaal in Den Haag. Het voordeel van het rijden op waterstof ten opzichte van elektrisch is een grotere actieradius, snel tanken en het niet hoeven realiseren van eigen laadpleinen.

De taxi’s in Den Haag zijn van het type Toyota Mirai. Erwin Jongh van Toyota Nederland reageert ontstemd op het nieuws. “De kennis over energie-efficiency en kosten-efficiency is nogal verschillend. Juist in Amsterdam starten we met taxi’s op waterstof. En steden als Oslo, Kopenhagen en Parijs zetten er massaal op in. Laten we Den Haag als koploper overeind houden. Het elektriciteitsnet van Den Haag is te zwak om taxi’s met batterijen in deze mate te kunnen opladen.”

Jan Paul Kerkhof van BP Kerkhof levert nagenoeg alle waterstof aan de taxivloot. “De gemeente komt met het argument dat er niet voldoende groene waterstof zou zijn. Maar wij leveren hier gewoon 100% groene waterstof waar we de taxi’s mee kunnen bedienen. Sterker nog, dit doen we al twee jaar lang. Het is vreemd dat grijze stroom wel duurzaam is. Dat een schoon en beginnend product als waterstof, op deze manier in ontwikkeling wordt geremd kan ik niet bevatten. Andere gemeenten stimuleren wel waterstofvoertuigen en de komst van tankstations”, aldus Kerkhof.

OG, het vroegere OrangeGas, is retailpartner van BP Kerkhof in Den Haag. Joyce van Os de Man, directeur Benelux is zeer ontevreden over de invulling van deze aanbesteding. Zo geeft van Os de Man aan dat biobrandstoffen ook steeds vaker geweerd worden uit aanbestedingen omdat er in Nederland tank-to-wheel gemeten wordt (wat komt er uit je uitlaat) in plaats van well-to-wheel (de hele keten). Waterstof is zero-emissie én als het uit groene bronnen wordt opgewekt is het in de keten ook schoon. Zo beschikt OG over een groen waterstofproject in Oosterwolde waar er door middel van een groot zonnepanelenveld met het teveel aan groene stroom, groene waterstof wordt geproduceerd. “We moeten er mijns inziens voor waken dat we geen stekker-elektrisch oogkleppen beleid krijgen door een hele sterke lobby. We hebben alle schone brandstoffen keihard nodig om onze duurzaamheidsdoelstellingen zo snel mogelijk te halen. We zijn overigens niet tegen batterij-elektrisch. Ons bedrijf verkoopt ook gewoon laadpalen.”

De Franse energiegigant Engie streeft naar een dominante positie in de nieuwe waterstofeconomie. Dat blijkt uit de plannen die gisteren in Frankrijk zijn gepresenteerd. Na de verkoop van dochteronderneming Equans, gespecialiseerd in industriële dienstverlening, aan Bouygues, is de bedrijfskas goed gevuld met 7 miljard euro extra. Wereldwijd is het bedrijf inmiddels betrokken bij 70 waterstofprojecten.

Hoewel de Franse energiereus voldoende investeringsgeld in kas heeft, is voor alle projecten, overal op de wereld, subsidie aangevraagd. Sebastien Arbola, hoofd van de waterstofafdeling van Engie meldt dat de 70 projecten verspreid liggen over 50 landen. Frankrijk en Duitsland investeren de komende jaren respectievelijk 7 en 9 miljard in hun Nationale Waterstofstrategieën. Engie denkt aan de ontwikkeling een belangrijke bijdrage te kunnen leveren.

In België neemt Engie deel aan een groot project dat in Gent is gelanceerd om een ​​industrieel complex koolstofarm te maken, door de CO2 af te vangen en met groene stroom om te zetten in methanol. Zoals Waterstof Magazine eerder meldde is de Franse multinational in Zuid-Afrika met een mijnbouwproject bezig. Hier moet een enorme mijntruck gaan rijden op waterstof dat ter plaatse wordt geproduceerd met een elektrolyser van 3,5 MW. Dit moet het begin worden van CO2-vrije mijnbouw wereldwijd.

In Frankrijk investeert Engie vooral in de mobiliteit. Het bedrijf heeft daar al ongeveer 20 laadstations, maar wil de komende jaren doorgroeien naar 50 stuks. Rond 2030 moeten dat er ongeveer 100 zijn, dit aantal staat gelijk aan ongeveer 10 procent marktaandeel. Daarnaast wil Engie de komende jaren investeren in transportleidingen voor waterstof.

Nienke Homan uit Groningen treedt toe tot het bestuur van de Green Hydrogen (GH2). GH2 is een Zwitserse stichting zonder winstoogmerk en krijgt steun van het Australische bedrijf Fortescue Future Industries dat wereldwijd actief is met uiteenlopende waterstofprojecten. De organisatie is gevestigd in Geneve. Homan is een van de grote voorstanders van groene waterstof in Nederland, eind deze maand legt ze haar functie als gedeputeerde in de provincie Groningen voor GroenLinks neer. GH2 omschrijft Homan als duurzaamheidsexpert.

Homan is voorzitter van de Sustainable Hydrogen Club en medeoprichter van SDGproof.org. en pleitbezorger voor waterstof als alternatief voor fossiel gas in de regio, staat in de persverklaring

Nienke Homan: "Ik ben verheugd om toe te treden tot het bestuur van de Green Hydrogen Organization, omdat groene waterstof de ontbrekende schakel is in de energietransitie, en omdat we ervoor moeten zorgen dat de groene waterstofeconomie er komt”.

 GH2 is in september 2021 opgericht en wordt voorgezeten door de voormalige premier van Australië, Malcolm Turnbull.

Het bestuur bestaat verder uit

• Youngcho Chi, President & Chief Innovation Officer van Hyundai Motor Group, Zuid-Korea
• Yun Choi, CEO van Korea Zinc Company, Ltd., Zuid-Korea
• Mevrouw Maria Paz de la Cruz, CEO van H2 Chile, Chili
• Andrew Forrest AO, oprichter van Fortescue Future Industries, voorzitter van FortescueMetals Group & de Minderoo Foundation, Australië
• Frannie Léautier, CEO van Southbridge Capital, Rwanda
• Lord Adair Turner, voorzitter van de Energy Transitions Commission en voormalig voorzitter van de Autoriteit voor financiële diensten, Verenigd Koninkrijk

De uitrol van een CO2-vrije waterstofwaardeketen verloopt moeizaam. De politiek wil dat waterstof een belangrijke rol gaat vervullen naar klimaatneutraliteit, maar de toetreding van de markt is voor het bedrijfsleven moeilijk en kostbaar. Nieuwe waterstofprojecten worden in hoog tempo gepresenteerd, maar daar blijft het dan vaak bij. Over 80% van de voor 2023 aangekondigde projecten in Duitsland is nog steeds geen definitief investeringsbesluit genomen, meldt het Ariadne-onderzoeksteam. Ideeën zijn er genoeg, maar de risico’s zijn groot.

Het Ariadne-project wordt gefinancierd door het landelijke ministerie van Onderzoek  in Duitsland. Een groot aantal instituten werkten aan het dossier, waaronder het Potsdam Institute for Climate Impact Research, het German Aerospace Centre, het Fraunhofer Institute for Systems and Innovation Research en tientallen universiteiten door het hele land.

De onderzoekers komen tot de conclusie dat het zeer onwaarschijnlijk is dat groene waterstof binnen enkele jaren in overvloed beschikbaar zal zijn. Het bedrijfsleven moet ervan uitgaan dat waterstof in ieder geval tot 2030 schaars is. Dat betekent dat tegen die tijd directe elektrificatie op de voorgrond zal staan ​​bij de transformatie naar klimaatneutraliteit.

Groene waterstof wordt geproduceerd met elektriciteit uit hernieuwbare bronnen door middel van elektrolyse. Het is klimaatneutraal. Zelfs als de EU-doelstelling van 40 gigawatt elektrolysecapaciteit voor waterstofproductie in 2030 wordt gehaald, zal dit slechts één procent van de uiteindelijke energievraag in de EU dekken, berekenen de auteurs.

 "De uitdagingen voor het uitbreiden van capaciteiten op deze schaal zijn veel groter met waterstof dan met zonne-energie", zegt een van de onderzoekers. “Bij waterstof moeten vraag, infrastructuur en aanbod tegelijkertijd worden vergroot. Stroom uit wind- en zonneparken kon de afgelopen jaren daarentegen eenvoudig geïntegreerd worden in het bestaande elektriciteitsnet."

Om de waterstofinfrastructuur snel te kunnen optuigen, raden de onderzoekers aan om niet alleen op groene waterstof te vertrouwen. De mogelijkheid van een overgangsperiode met blauwe waterstof kan de transitie versnellen. Blauwe waterstof wordt uit aardgas geproduceerd door middel van stoomreforming, de daarbij vrijkomende CO2 wordt opgevangen en ondergronds opgeslagen. Dit proces is niet onomstreden. Nederland en Noorwegen willen met blauwe waterstof aan de slag.

De auteurs van het rapport kijken met een kritisch oog naar de (Europese) politiek. Hier moet de basis worden gelegd met subsidiegeld en regelgeving. Maar de politiek blijft in gebreke, veel nieuwe waterstofprojecten krijgen nog steeds de stempel ‘proefproject’. Dat maakt bedrijven die serieus willen investeren onzeker.

Het rapport kunt u downloaden via deze link

In Doetinchem wordt hard gewerkt aan de realisatie van een groot waterstoftankstation. Op het terrein van Kuster Energy op industrieterrein Wijnbergen werden de afgelopen dagen grote en zware componenten vanaf diepladers op de definitieve plek getakeld. Containers vol compressieapparatuur, hogedrukvaten en dispensers kregen in hoog tempo een plekje op het bestaande tankstation voor fossiele brandstoffen. Kuster zet hiermee een belangrijke stap richting een CO2-vrije toekomst.

De komende vier weken zal er nog volop aan het tankstation worden gewerkt. Hiervoor is een team van technisch specialisten van waterstoftankstationbouwer Resato in de Achterhoek neergestreken. Kuster heeft gekozen voor de Nederlandse fabrikant uit Asasen die ook nog eens nagenoeg alle onderdelen bij Nederlandse bedrijven inkoopt. Op deze manier wordt de landelijke kennis over waterstoftechniek verder ontwikkeld. ContrAll uit Apeldoorn verzorgt de projectbegeleiding.

Het H2-tankstation levert 350 en 700 bar voor vrachtauto’s, bussen en personenauto’s en is gevestigd aan de Braamtseweg 10 in Doetinchem. Het tankstation is 24 uur per dag beschikbaar vanaf 15 december 2021.

In Duitsland groeit het aantal vuilniswagens op waterstof gestaag. Een van de belangrijkste oorzaken is de flinke subsidie van de overheid die op deze emissievrije voertuigen wordt gegeven. Met deze ondersteuning wordt de overstap een stuk aantrekkelijker. “In totaal wordt 90 procent van de meerkosten van ons nieuwe voertuig gesubsidieerd door de staat”.

Het afvalverwerkingsbedrijf van Stadtwerke Aschaffenburg, 40 km te zuidwesten van Frankfurt am Main, heeft besloten een eerste vuilniswagen op waterstof in het wagenbestand op te nemen. Het bedrijf neemt daarbij een belangrijke stap richting duurzaamheid en emissievrije mobiliteit. Directeur Dieter Gerlach vindt aankoopbedrag van 670.000 acceptabel. “In totaal wordt 90 procent van de meerkosten gesubsidieerd door de staat. De financiering vindt plaats in het kader van het Nationaal Innovatieprogramma Waterstof- en Brandstofceltechnologie (NIP II). Deze ondersteuning maakt het voor ons mogelijk om op waterstof over te stappen”

Het voertuig met een brandstofcel wordt volgens planning in december 2022 wordt opgeleverd. De waterstof waarop het gaat rijden zal voornamelijk groen zijn en wordt opgewekt uit duurzame bronnen. De vuilnisauto heeft een geringe tankinhoud van slechts 12 kg, hiermee wordt een actieradius van 100 km bereikt. De schone vuilnisauto bespaart Stadtwerke Aschaffenburg een CO2-uitstoot van 30 ton per jaar.

Het afvalverwerkingsbedrijf van Aschaffenburg heeft al twee elektrische voertuigen in gebruik voor het legen van papierbakken, een bestaande vuilniswagen wordt volgend jaar omgebouwd naar batterij-elektrisch.

Het toonaangevende evenement  World Hydrogen Summit vindt vanaf maart 2022 jaarlijks plaats in Rotterdam. Dat heeft de organisatie van het evenement bekend gemaakt. Waterstof is het centrale thema van het meerdaagse congres en de beurs. De eerstvolgende editie vindt plaats van 8 tot 10 maart 2022 in het evenementencomplex Ahoy.

De World Hydrogen Summit wordt georganiseerd door de in Londen gevestigde Sustainable Energy Council. Deze organisatie organiseert jaarlijks een vergelijkbaar meerdaags evenement in Azië, Amerika en Europa. Voor Europa is de keuze op Rotterdam gevallen vanwege de omvangrijke waterstofactiviteiten in de haven. Partners bij de organisatie van de World Hydrogen Summit zijn het Havenbedrijf Rotterdam, de gemeente en de provincie Zuid-Holland. De reden om voor Rotterdam te kiezen zijn de grote ambities die de haven heeft bij de grootschalige productie van groene waterstof en de wereldwijde import van waterstof voor distributie door noordwest Europa.  

World Hydrogen 2022 Summit & Exhibition is een toonaangevend wereldwijd platform dat zich toelegt op ontwikkelingen binnen de waterstofindustrie. Het is de plek voor overheden en zakenleven om elkaar te ontmoeten om te discussiëren, samen te werken en zaken te doen om de waterstofindustrie verder te ontwikkelen.

In Samcheok, een stad in het oosten van Zuid-Korea, gaat een innovatief waterstofproject van start. Binnen het project wordt waterstof wordt opgewekt, vervolgens opgeslagen en tenslotte in woningen gebruikt. De bouw de eerste woningen gaat in december beginnen. Overheden en het bedrijfsleven gaan kennis vergaren over het gebruik van waterstof in de bewoonde omgeving.

Het onderzoeksproject kost de lokale bestuurders en de landelijke overheid bijna 20 miljoen euro en is gericht op de ontwikkeling van waterstofproductie, het gebruik in stadswoningen en het delen van systeemtechnologie. Doel is de acceptatie van waterstofenergie in de woonsector te vergroten en de veiligheid van waterstofenergie in een stedelijke omgeving te waarborgen.  Daarvoor is een speciale wet ‘bouw en exploitatie Waterstofstad' aangenomen.

Eind 2023 moeten er op de demonstatie-lokatie 11 huizen zijn gebouwd die wat energievoorziening betreft afhankelijk zijn van waterstof. Negen gebouwen zijn herenhuizen geschikt voor bewoning, een gebouw is voor PR-doeleinden. Het laatste gebouw is beschikbaar voor de onderzoekers en het management.

Gerenommeerde Koreaanse bedrijven als Samcheok City, provincie Gangwon, Korea Energy Research Institute, LH, Doosan, Korea Electric Power Technology, Korea Institute of Construction Technology en Korea Gas Corporation gaan samenwerken binnen het project Waterstofstad.

Vanuit Assen is dit weekend het transport begonnen van een van de grootste waterstoftankstations van Europa. Het tankstation is geproduceerd bij het bedrijf Resato International voor Kuster H2 Energy in Doetinchem. Tien bussen van vervoersbedrijf Arriva gaan gebruik maken van de tankvoorziening.

“Het tankstation behoort bij de grootste openbare tankstations van Europa waar zowel 350 als 750 bar getankt kan worden”, zegt commercieel directeur Jan-Pieter de Wilde van Kuster. “Arriva zal jaarlijks ongeveer 100.000 kilo komen tanken, maar het tankstation is gekocht op groei. Bij een toevoerdruk van 50 bar levert het tankstation 1080 kilo per 24 uur. Maar dit getal gaat in praktijk omhoog omdat de toevoerdruk meestal hoger ligt. De compressoren hoeven dan minder te comprimeren en de hogedrukvaten zijn dan sneller gevuld.”

Het waterstofvulpunt komt bij het bestaande tankstation van Kuster aan de Braamtseweg op industrieterrein Wijnbergen in Doetinchem. Het tankstation is 24 uur per dag beschikbaar, voertuigen kunnen gevuld worden met 350 en 700 bar en er kan betaald worden met alle algemene betaalmiddelen.

Resato heeft ongeveer 4 weken nodig om de installatie operationeel op te leveren en te testen. Half december kan er waterstof getankt worden.

Hiringa Refueling in Nieuw-Zeeland maakt bekend te starten met de uitrol van een landelijk netwerk van waterstoftankstations met een hoge capaciteit. De stations richten zich primair op het zwaar transport. Het bedrijf uit Nieuw-Zeeland heeft daarvoor een overeenkomst getekend met Haskel's Hydrogen Systems Group, een wereldspeler in compressietechniek en waterstoftankstations.

De eerste order omvat vier tankstations die op strategische plekken worden geplaatst op het Noordereiland (afbeelding rechts). De steden Auckland, Hamilton, Tauranga en Palmerston North krijgen als eerste een H2-station.  Deze moeten het komende jaar worden geleverd en in gebruik genomen en vragen een investering van 30 miljoen euro. De volgende leveringen moeten binnen vijf jaar plaatsvinden. Hiringa hoopt dan 24 tankstations, geschikt voor zwaar transport, op het Noorder- en Zuidereiland in gebruik te hebben. Nieuw-Zeeland behoort dan tot de eerste landen ter wereld met een dekkend netwerk dat kan voorzien in groene waterstof voor de transportsector. In 2030 verwacht het bedrijf 100 waterstoftankstations in heel Nieuw-Zeeland te exploiteren.

De TR Group, eigenaar van een van de grootste wagenparken voor zware voertuigen in Nieuw-Zeeland, gaat investeren in 20 trucks op waterstof. Daarvoor krijgt het bedrijf bijna 4 miljoen euro subsidie van de regering.  De TR Group zal de vrachtwagens leasen aan verschillende toonaangevende logistieke bedrijven.

De initiatiefnemers verwachten duizenden nieuwe banen in de nieuwe waterstofeconomie, niet alleen bij de initiatiefnemer zelf, maar ook bij andere bedrijven door het hele land.

Hiringa Refueling is een dochteronderneming van Hiringa Energy in Nieuw-Zeeland. Haskel's Hydrogen Systems Group is een dochteronderneming van Ingersoll Rand, beursgenoteerd in New York.

De ontwikkelingen op het gebied van waterstof volgen elkaar snel op. Misschien staat u zelf wel aan de wieg van een belangrijke uitvinding op het gebied van waterstof. Een uitvinding waar u uiteindelijk een octrooiaanvraag voor indient. Sla dan in de ontwikkelingsfase vooral de stap van het searchen in octrooidatabases niet over. Het geeft u in inzicht in wat er al is en of uw innovatie daar iets aan toevoegt. Waterstofinnovaties zijn belangrijk, want waterstof speelt een belangrijke rol bij het behalen van de doelstellingen in het klimaatakkoord.

Zoeken in databases geeft allereerst een beeld van de innovaties die er al zijn, schrijven Walter Hart en Rik van Stratum van EP&C Patent Attorneys deze maand in hun nieuwste blog op Waterstof Magazine. Op die manier kunt u een inschatting maken of uw innovatie kans maakt op een patent. Heeft uw innovatie bestaansrecht? En maakt  u met uw uitvinding wellicht inbreuk op een ander octrooi, omdat wat u bedacht heeft al bestaat? Met de resultaten van uw eigen search kunt u straks de octrooigemachtigde die u bij octrooizaken kan helpen beter instrueren en van complete informatie voorzien.

Lees meer op het tabblad met achtergronden

Op de campus van de Technische Universiteit Delft is een bestaande woning aangesloten op een lokaal ondergronds waterstofnetwerk. Het is de eerste woning in Nederland, waar gedurende een proefperiode van negen maanden het verschil tussen aardgas en waterstof in praktijk wordt onderzocht. Verschillende partners werken samen in het consortium ‘H2Home’, om te onderzoeken hoe waterstof optimaal en zo veilig mogelijk in de woonomgeving kan worden toegepast. De waterstof wordt in de proefwoning alleen gebruikt voor verwarming en warm tapwater. Er wordt gekookt op elektriciteit.

Na de overschakeling van aardgas naar waterstof moeten de bewoners in gebruik, warmte en comfort geen verschil merken. De proefwoning maakt deel uit van een replica van een woonblok uit de jaren 1970, gebouwd op het terrein van The Green Village op de campus van TU Delft. Van dit soort woningen staan er miljoenen in Nederland. Het unieke karakter van de test zit in een combinatie van factoren: de waterstof wordt via een ondergronds leidingnet aangevoerd, de woning is bewoond, het gaat om een individuele woonaansluiting en de waterstofleidingen lopen ook door de meterkast en gebruiksruimten van het huis. Juist deze combinatie maakt de testomgeving zeer realistisch en de resultaten van groot belang om huishoudens in de toekomst toegang tot waterstof te kunnen bieden. Er liggen drie verschillende waterstofleidingen in het pand (foto rechts), uiteindelijk zal blijken welke het meest geschikt is voor het zeer vluchtige gas.

Momenteel speelt waterstof nog nauwelijks een rol in de gebouwde omgeving, wat kan gaan veranderen als over tientallen jaren de industriële productie ervan een schaal heeft bereikt die waterstof concurrerend maakt met het huidige aardgas. De standaardprocedures voor de installatie en het gebruik van aardgas zijn echter niet zonder meer op waterstof toepasbaar. Tijdens het onderzoek wordt gekeken wat een veilige en betrouwbare installatie en montage mogelijk maakt, hoe leidingen en apparaten reageren op waterstof en welke eisen in wet- en regelgeving verankerd zouden moeten worden. Met de deelname van netbeheerders, fabrikanten, automatiseerders en andere (onafhankelijke) partijen bezit het consortium een brede expertise. De Omgevingsdienst Haaglanden (ODH) heeft toestemming gegeven om het lokale waterstofnet te gebruiken.

Naast de tests vinden er incidenteel calamiteitenoefeningen plaats, zoals met het uitvallen van de waterstofketel. Sensoren in de woning meten onder meer druk en temperatuur en de leidingen worden gecontroleerd op met name trillingen en lekkages. Ook worden er nieuwe modules getest, zoals een beveiliging die de waterstoftoevoer bij eventuele lekkage direct afsluit.

De proef wordt in juli 2022 afgerond. 

Hyphen Hydrogen Energy is door de Namibische regering geselecteerd voor de ontwikkeling van het eerste grootschalige groene waterstofproject van het land. In het nationale park Tsau Khaeb, ten westen van de stad Lüderitz (foto) en direct grenzend aan de Atlantische Oceaan, moet de komende decennia jaarlijks 300 miljoen kilo waterstof worden geproduceerd. Duitsland wordt de grootste afnemer, Nederland heeft inmiddels een intentieverklaring voor afname getekend met het land. Als het project op volle kracht draait is er meer dan 8 miljard euro geïnvesteerd. Waterstof zal in de vorm van ammoniak worden geëxporteerd en levert Namibië een enorme economische impuls op.

Als het project eenmaal wordt is ontwikkeld, krijgt de economie van Namibië een belangrijke impuls op het gebied van directe buitenlandse investeringen en het scheppen van banen. 15-duizend banen worden gecreëerd tijdens de eerste vier jaren van de bouw van het project. In de 40 jaar waarbinnen de overeenkomst loopt zijn er permanent 3000 mensen aan het werk. Meer dan 90% van de banen zullen worden ingevuld door Namibiërs.

De eerste fase, moet over vijf jaar gereed zijn. Er is dan al bijna 4 miljard euro geïnvesteerd in de ontwikkeling en de bouw van 2 GW aan hernieuwbare elektriciteitsopwekkingscapaciteit om groene waterstof te maken voor omzetting in groene ammoniak. Rond 2030 is er 5 GW hernieuwbare opwekking beschikbaar voor een elektrolyser van 3 GW.

"Het nationale park Tsau Khaeb behoort tot de top 5 van locaties ter wereld voor goedkope waterstofproductie, ”zegt Marco Raffinetti, CEO van Hyphen. “In dit gebied kunnen we optimaal profiteren van een combinatie van onshore wind- en zon in de buurt van de zee en een haven-infrastructuur voor exportroutes naar andere markten.”

Nangula Uaandja, CEO van de Namibian Investment Promotion and Development Board, is zeer tevreden over de stap richting waterstof. “Dit is een mijlpaalproject dat het land in staat zal stellen gemiddeld vele duizenden banen voor een periode van 40 jaar te creëren.

“We zijn enorm gemotiveerd door de enorme verantwoordelijkheid die met deze prijs gepaard gaat, maar zijn ervan overtuigd dat we de verwachtingen die ons worden opgelegd niet alleen kunnen waarmaken, maar zelfs overtreffen”, zegt Raffinetti, CEO van Hyphen. “We kijken ernaar uit om samen te werken met de regering van Namibië en alle andere belanghebbenden bij het opleveren van het eerste groene waterstofproject op gigawattschaal in Zuid-Afrika.”

Op vrijdag 12 november gaat in Nederland de zesde 24-uurs Waterstof Challenge van start. Ongeveer twintig equipes uit Nederland en België starten ’s middags om 13 uur bij de Van der Linden Groep in Waddinxveen. Waterstofliefhebbers kunnen tijdens de start niet alleen veel gewone waterstofauito’s bewonderen maar ook de snelste ter wereld, de waterstofracewagen van Team Forze van de Technische Universiteit Delft. Maar ook de zuinigste waterstofauto, de Eco-runner is te zien in Waddinxveen.

Tijdens de 24 uur in de waterstofauto kunnen de deelnemende teams punten krijgen per gereden kilometer, per tankstop en per bezocht land. Daarnaast verdienen ze punten door specifieke opdrachten op specifieke locaties te verrichten. Tijdens de rit zijn de voertuigen online te volgen: zowel via een portal met een real time puntenstand als via de social media-kanalen.

Het evenement begon ooit als een leuk idee met zes waterstofauto’s in 2017. Al vrij snel kwam er een Duitse editie en afgelopen jaar vond ook de eerste Scandinavische variant plaats.

De groei van het evenement zit daarnaast in de contacten tussen de deelnemers en de partners van dit evenement. “We zijn uitgegroeid tot een groot Europees netwerkevent”, aldus Arjan de Putter, directeur Fast Concepts en initiatiefnemer van de 24 uur Waterstof Challenge. “En juist die verbinding vinden we heel belangrijk,” vult Wim Peels, General Manager Twinning Energy en medeorganisator, aan: “Waterstofmobiliteit realiseren kun je niet in je eentje, je moet elkaar weten te vinden en elkaar helpen.”

De groei van dit evenement heeft ook geleid dat Air Liquide de naamgevende partner is geworden. Air Liquide is de grootste speler in waterstof voor mobiliteit ter wereld. Diederik Luijten is vice-president Hydrogen Energy Air Liquide Europa. “Air Liquide heeft zich verbonden als hoofdsponsor van de 24u Hydrogen Challenge, die reeds voor het 5e achtereenvolgende jaar zal doorgaan. Het doet ons enorm veel plezier om zoveel enthousiaste teams te zien die bereid zijn om 24 uur lang in waterstofauto's te rijden. Belangrijk is dat die helemaal geen schadelijke stoffen uitstoten! “

“Het samenwerken is cruciaal in de Air Liquide 24 uur Waterstof Challenge,” zegt De Putter. “En juist doordat je 24 uur met elkaar in de auto doorbrengt heb je alle tijd om met elkaar in gesprek te gaan. Een van onze deelnemers zei na afloop dat hij het ‘the best teambuilding ever’ vond.”

Door een samenwerking met een tuinfestival en een kwekerij krijgen de deelnemers bij de start een boom en een bijzondere opdracht mee: als ze deze boom planten kunnen ze een fors aantal punten verdienen. “Natuurlijk zit daar een mooie symboliek in,” zegt Peels, “maar ook een stukje trots: als deelnemer kun je daarna volgen hoe jouw boom groeit.”

De organisatie van de Air Liquide 24 uur Waterstof Challenge bestaat sinds 2020 uit een samenwerking tussen Fast Concepts en Twinning Energy. Al eerder organiseerden zij meerdere keren de German 24 hour Hydrogen Rally  vanuit Stuttgart en dit jaar voor het eerst de Nordic 24 hour Hydrogen Challenge die van start ging in Kopenhagen.

Achter de schermer wordt volop gewerkt aan de ontwikkeling van het project HyTrucks. Tientallen bedrijven spannen zich gezamenlijk in om de toekomst van zwaar wegvervoer emissievrij te maken. Te beginnen in de havens van Antwerpen, Rotterdam en Duisburg, want daar is de uitstoot het hoogst. Vervolgens komen de transportcorridors tussen deze steden aan bod.

“Voor een zware 44 tonner met een autonomie van minstens 800 kilometer zal waterstof het beste alternatief zijn voor fossiele brandstoffen in termen van actieradius, bijtanktijd, laadvermogen en TCO,” zegt Chris Lefrère, HyTrucks Project Manager vanuit WaterstofNet. “Momenteel is de businesscase voor waterstof in het zware wegvervoer nog heel moeilijk. De grote Europese fabrikanten hebben nog heel wat werk te gaan voor hun eerste commerciële aanbod van waterstofvrachtwagens de weg op kan. Maar ook het netwerk van waterstof tankstations voor vrachtwagens zit nog volop in de voorbereidende fase. Met HyTrucks hopen we deze processen te versnellen.”

De TCO van een waterstofvrachtwagen moet de komende jaren verder gaan dalen. “Momenteel is de TCO van een waterstoftruck twee keer zo hoog als die van een dieseltruck,” zegt Lefrère. “Belangrijk is dat de TCO van waterstofaandrijving daalt naarmate de technologie verder evolueert en het productievolume voor vrachtwagens en hernieuwbare waterstof toeneemt. Tegelijkertijd stijgt de TCO van voertuigen op diesel door de invoering van steeds strengere emissienormen, de verhoging van het aandeel hernieuwbare energie dat tankstations moeten leveren en de verplichte aanschaf van Emissions Trading Scheme certificaten. We schatten daarom dat, in combinatie met subsidies en fiscale voordelen voor zero emissie voertuigen, het verschil in TCO met diesel rond 2024 ongeveer gelijk zal zijn.  Nu is het ideale moment voor innoverende vervoersondernemingen om te participeren in HyTrucks.”

HyTrucks is een initiatief van waterstofleverancier Air Liquide waarbij de havens van Antwerpen, Rotterdam en Duisburg zich hebben aangesloten, evenals tientallen transporteurs en fabrikanten van waterstof-voertuigen. Het werkgebied omvat de havengebieden, de tussenliggende transport-assen en omliggende transporthubs.

Naast de 1000 vrachtwagens moeten op de belangrijkste routes 20 tot 25 waterstoftankstations komen met een hoge capaciteit. Het Vlaams Nederlandse WaterstofNet doet een deel van de projectbegeleiding.

Vijf Nederlandse partijen werken vanaf vandaag samen binnen het project DREAMH2AUL om twee vrachtauto’s op waterstof te laten rijden. De trucks worden gebouwd door Zepp.Solutions uit Delft, de transportbedrijven Vos Transport Group en de BCTN Group willen de twee voertuigen binnen de vrachtwagenvloot gaan inzetten en TotalEnergies wil hiervoor een waterstofvulpunt realiseren in Deventer. TNO onderzoekt de praktijkgegevens om deze te kunnen vergelijken met soortgelijke voertuigen.

Zepp.solutions is de komende jaren verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de twee waterstof-elektrische vrachtwagens. Dit zullen 's werelds eerste waterstof aangedreven emissievrije trekkers voor opleggers zijn die elke trailer mogen trekken binnen de huidige Europese regelgeving. De trucks zullen een actieradius van meer dan 600 km hebben. Hiervoor zal Zepp brandstofcelsystemen met hoog rendement en een extreem hoge vermogensdichtheid ontwikkelen en inzetten.

De waterstof-aandrijflijn zal worden ingebouwd in twee N3 trekkers, die zullen worden ingezet door Vos Transport Group en BCTN Group voor stadsdistributie, regionaal containertransport en (internationaal) lange afstandstransport. Beide bedrijven zijn al jaren actieve koplopers in het Europese Lean & Green CO2-reductieprogramma en zijn hard op weg om als één van de eerste logistieke bedrijven binnen Europa de 4e Lean & Green Star te behalen. Dit door de diverse CO2 reducerende maatregelen en grote besparingen die de afgelopen jaren al zijn gerealiseerd.

Aan het assortiment van het reeds bestaande tankstation (foto) op industrieterrein A1 in Deventer zal waterstof worden toegevoegd. TotalEnergies is van plan hier uitsluitend groene waterstof aan te bieden.  

Zowel de vrachtwagens als het tankstation zullen naar verwachting halverwege 2023 operationeel zijn. Het DREAMH2AUL-project wordt ondersteund door de Demonstratieregeling Klimaattechnologieën en Innovaties in transport (DKTI) van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.

Educam, het kennis- en opleidingscentrum van de autosector en verwante sectoren in België, richt zich specifieker op de waterstofsector. Het bedrijf is bezig met de bouw van twee volledig nieuwe opleidingslokalen die speciaal zijn ingericht om veilig te kunnen werken met waterstof. De opleidingslokalen zijn een primeur voor het land.

Met de bouw van de waterstof-lokalen wil Educam voorsorteren op de uitrol van voertuigen op waterstof. Medewerkers in de autosector zullen zich de komende jaren moeten verdiepen in de techniek rond brandstofcellen. Het kennis- en opleidingscentrum leert medewerkers uit de sector veilig werken en omgaan met waterstof, een uiterst brandbare en explosief gas. Daar moet in de toekomst verantwoord mee om worden gegaan.

De opleidingslokalen zijn voorzien van de meest hoogwaardige technische systemen, die ervoor zorgen dat – wanneer het kleinste waterstoflek gedetecteerd wordt – er verschillende veiligheidsmechanismen worden geactiveerd. Dat kan een alarmsignaal zijn of een dak dat automatisch opent zodat waterstof kan ontsnappen.

De leslokalen worden ingericht bij het Educam Service en trainingscenter aan de Brandstraat 3 in Lokeren, 25 km ten westen van Antwerpen (foto).

Het Koreaanse bedrijf Iljin Hysolus meldt dat het een compleet nieuw opslagsysteem voor waterstof gaat ontwikkelen. De eerste afnemers van het ‘brandstofopslagsysteem van de volgende generatie’ zullen Europese autofabrikanten zijn. Dat heeft  CEO Ahn Hong-sang (foto) van Iljin Hysolus deze week bekendgemaakt.

Iljin Hysolus is van plan een plat waterstofopslagsysteem van het type 4 te ontwikkelen dat past in de batterijruimte onder de bestaande elektrische voertuigvoertuigen. Type 4 wordt beschouwd als de meest geavanceerde waterstofopslag-technologie. Daardoor kunnen autofabrikanten ook waterstofauto’s op de productielijnen voor batterij-elektrische auto’s produceren. Het waterstofopslagsysteem van de volgende generatie vereist geavanceerde technologie, van lange en dunne waterstofcilinders die een hoge output kunnen genereren tot modules die de cilinders verticaal en parallel met elkaar verbinden.

Topman Ahn Hong-sang is zeer enthousiast over deze ontwikkeling “Deze samenwerking is een voorbeeld van wereldmerken in de automobielindustrie die waterstof-opslagtechnologie van ons bedrijf erkennen. De auto-industrie denkt dat de productiekosten van waterstofauto's drastisch kunnen worden verlaagd, aangezien massaproductie van waterstofauto's mogelijk wordt met behulp van de bestaande productielijn voor elektrische voertuigen.” De Koreaanse vakbladen melden dat Iljin Hysolus het opslagsysteem in samenwerking met BMW gaat ontwikkelen.

Iljin Hysolus Corporation biedt oplossingen voor het verminderen van vervuiling door het ontwikkelen van roetfilters voor voertuigen op diesel en het verbeteren van de brandstofefficiëntie. Andere milieuvriendelijke oplossingen worden ontwikkeld voor de opslag, transport en gebruik van aardgas en waterstof voor personenwagens, bussen, vrachtwagens, vorkheftrucks, drones, schepen en treinen.

Het Maleisische bedrijf SEDC Energy heeft een ‘letter of intended’ getekend met H2X Global voor de productie en levering van voertuigen met een brandstofcel. De voertuigen moeten worden geproduceerd in Sarawak, een deelstaat van Maleisië. De regio is waterstofpionier en wil uitgroeien tot een waterstofhub. SEDC Energy is een dochteronderneming van staatsbedrijf Sarawak Economic Development Corporation, H2X Global een fabrikant van waterstofvoertuigen uit Australië.  

H2X Global maakt bekend dat de joint venture onmiddellijk zal beginnen met de assemblage van relevante voertuigen van het handelsmerk Warrego Pick-up tot stadsbussen. Daarnaast zullen er H2x Hydrogen Powered Generators worden geproduceerd. "Het ligt in de verwachting dat in de regio Sarawak niet alleen voertuigen voor eigen gebruik zullen worden geproduceerd, maar ook voor andere staten en landen in de regio", zegt Brendan Norman, oprichter en CEO van H2X Global.

Sarawak mag de waterstofpionier van de regio worden genoemd. De regering introduceerde in 2019 al de eerste voertuigen op waterstof. Er wordt al gebouwd aan een waterstoffabriek waar uiteindelijk 1 miljoen kilo groene waterstof per jaar moet worden geproduceerd, voor het belangrijkste deel uit waterkracht.  

Door de nieuwe overeenkomst zal H2X extra voertuigen leveren en assembleren, waaronder meer dan 50 bussen. Deze moeten het komende anderhalve jaar worden geleverd.

“We gebruiken al een paar jaar elektrische voertuigen met brandstofcellen”, zegt  Robert Hardin, CEO van SEDC Energy bij de bekendmaking van de nieuwe waterstofplannen. “Sarawak een early adopter met waterstof, nu voegen we projecten toe zoals grootschalige waterstofproductie, groot genoeg om ook andere gebieden te bevoorraden. H2X is een wereldleider in brandstofceltechnologie en we geloven dat de joint venture aanzienlijke economische en ecologische voordelen zal opleveren voor Sarawak en de Sarawak Southern Region Development voor Maleisië en de ASEAN-regio."

H2X Global is het bedrijf achter de eerste waterstofvoertuigen die worden ontwikkeld en geproduceerd in Australië. Het bedrijf heeft inmiddels voor meer dan 45 miljoen euro aan pre-orders binnen. De productie moet in 2022 beginnen. Door dit succes is besloten het aanbod uit te breiden naar zware voertuigen op waterstof.

Het Drenthe College, met dertien locaties verspreidt door de provincie, start een practoraat energietransitie. Met het aanstellen van Willem Hazenberg als beoogd practor ‘Waterstof in de Industrie’ is daarmee de eerste stap gezet. Een practoraat is een expertiseplatform binnen de mbo-instelling waar praktijk(gericht) onderzoek wordt uitgevoerd.

De energietransitie is een van de hoofdthema’s in de kennisagenda van het noorden van Nederland. Waterstof speelt daarbij een belangrijke rol. Het practoraat ‘Waterstof in de Industrie’ heeft als opdracht om onderzoek te doen naar de mogelijkheden voor waterstof als energiedrager in de industrie en welke kennis en vaardigheden mbo studenten zich hiervoor eigen dienen te maken. De onderzoeken worden in eerste instantie opgepakt met studenten van de AOT (Allround Operational Technicus), Werktuigbouw en Elektrotechniek opleidingen. Na deze niveau 4 techniek opleidingen vindt een uitbreiding plaats naar alle andere technische opleidingen van het Drenthe College.

Hazenberg krijgt de functie van kwartiermaker. Hij is werkzaam bij Stork en een expert op het gebied van waterstof en geothermie. Daarnaast is hij actief binnen verschillende organisaties die zich bezighouden met waterstof binnen de energietransitie. Voor de functie van practor is een uitgebreid kennisnetwerk van groot belang. Door het aantrekken van Willem Hazenberg slaat het opleidingsinstituut een brug tussen ondernemers in de regio en het onderwijs. Het Drenthe College werkt binnen het project samen met de provincie Drenthe, de gemeente Emmen, de Rijksuniversiteit Groningen, NHL Stenden, het Alfa-college, Noorderpoort, de Dutch Tech Zone en het bedrijfsleven in de regio Emmen.

In de regio Emmen is de grootste industriekern van Noord-Nederland gevestigd, meldt het Drenthe College. Het klimaatakkoord met de uitdaging om de CO2 uitstoot te verminderen heeft op deze industrie, als grootverbruiker van fossiele brandstoffen, groot effect.

Het opleidingsinstituut heeft acht locaties in Emmen, vier in Assen en een in Meppel. Het onderdeel ‘Waterstof in de Industrie’ wordt ondergebracht bij de Regiocampus in Emmen.  

Het Duits, Thais en Italiaanse waterstofbedrijf Enapter heeft gisteravond in Londen de Earthshot Prize gewonnen. De milieuprijs, een initiatief van ZKH Prins William en The Royal Foundation, heeft tot doel de wereldwijde zoektocht naar de meest inspirerende en innovatieve oplossingen voor de grootste milieu-uitdagingen te stimuleren. In totaal vijf projecten over de hele wereld vielen in de prijzen. Prins William en zijn vrouw Catherine waren aanwezig, net als tal van beroemdheden als voetballer Mo Salah van Liverpool, actrice Emma Thompson en David Oyelowo. Er waren optredens van Coldplay, Yemi Alade, Shawn Mendes en Ed Sheeran. De ceremonie vond plaats in het Alexandra Palace. Enapter ging naar huis met 1,2 miljoen Euro.

Enapter Mede-oprichter Vaitea Cowan (foto rechts) was bij het bekendmaken van de shortlist, medio september, al zeer verrast. "We zijn dolgelukkig om erkend te worden door de EarthShot-prijs. De steun die we krijgen bij het opschalen van de productie van onze AEM-elektrolysers voor groene waterstof zal ons in staat stellen een nog grotere rol te spelen in het groene proces. Onze missie  is om groene waterstof voor iedereen betaalbaar en toegankelijk te maken door de kosten van AEM-waterelektrolyse te verlagen zodat waterstof kan concurreren met fossiele brandstoffen.”

“Onze elektrolysers zijn compacte modules die probleemloos geschakeld kunnen worden om op elke schaal groene waterstof te produceren. Ze zijn eenvoudig te installeren en, belangrijker nog, ze zijn gestandaardiseerd. Deze standaardisatie maakt ze perfect geschikt voor massaproductie, wat schaalvoordelen zal creëren om de kosten van elektrolysers enorm te verlagen en zijn daarmee toegankelijk voor iedere investeerder.”

Enapter bouwt momenteel een campus bij de Duitse stad Münster waar over twee jaar 10-duizend compacte elektrolysers per maand kunnen worden geproduceerd, schreef Waterstof Magazine eerder.

“De belangstelling voor waterstof neemt in Nederland en België zeer snel toe.” Dat zegt Paul Bombeld, hoofdredacteur van Waterstof Magazine. ‘We zien het aantal bezoekers van onze nieuwssite in hoog tempo toenemen, op de Linkedin-pagina’s is het aantal volgers de afgelopen maanden met duizenden gestegen en iedere week komen er tussen de 30 en 50 inschrijvingen op de digitale nieuwsbrief bij.

Bombeld geeft volop lezingen over waterstof in Nederland en Vlaanderen. En altijd zitten de zalen vol. “Steeds meer mensen zijn nieuwsgierig naar de rol van waterstof binnen de energietransitie. Het meest zichtbaar zijn de ontwikkelingen binnen de mobiliteit. In Nederland rijden begin volgend jaar ruim 60 bussen binnen het openbaar vervoer op waterstof, op deze wijze maken honderdduizenden passagiers kennis met waterstof. Maar er gebeurt veel meer in binnen- en buitenland.”

Bombeld is er inmiddels zeer ervaren in over hoe hij de waterstofontwikkelingen moet presenteren. Het uitgangspunt is dat iemand die niets van waterstof weet het moet begrijpen, tegelijk mag de waterstofprofessional zich geen moment vervelen.

Hoewel minder zichtbaar, gebeurt er ook veel binnen de bebouwde omgeving en bij industriële processen. “Er vinden door het hele land interessante pilots plaats. De ene regio is druk met de opwek van groene waterstof terwijl elders wordt gewerkt aan het verwarmen van woningen met waterstof. We hebben bijna alle ontwikkelingen scherp in beeld”.

De afgelopen jaren stond Bombeld op tientallen plekken in Nederland en Vlaanderen om de waterstofeconomie te duiden, volgende week staat hij in Twente. “Het lijkt wel of iedereen plotseling alles over waterstof wil weten. We zijn er op een prettige wijze heel druk mee.”

Meer informatie via deze link

De eerste waterstof dual power trekker ter wereld komt het komende weekend naar de Achterhoekse Waterstofdagen. Het voertuig kan geheel emissievrij rijden op waterstof en kan -indien gewenst- overschakelen op diesel. De uitstoot van CO2 en NOX is aanzienlijk lager terwijl koppel en vermogen volledig behouden blijft. De tractor is een van de tienallen voertuigen op waterstof die vrijdag en zaterdag te zien zijn bij het voetbalstadion van De Graafschap.

Tijdens de Achterhoekse Waterstofdagen in Doetinchem worden ieder uur lezingen gegeven over waterstof binnen de mobiliteit, de techniek achter waterstofvoertuigen en het waterstofnetwerk van de toekomst. Remeha is aanwezig met de eerste cv-ketel op waterstof ter wereld. Op de parkeerplaats voor het stadion staan tientallen voertuigen op waterstof opgesteld, van auto tot quad en van tractor tot heftruck. Er vliegt een drone op waterstof, er is een kooktoestel op waterstof te zien en de eerste waterstofbakfiets ter wereld.

vrijdag 8 en zaterdag 9 oktober 2021. De toegang is gratis, coronacheck verplicht.

Op de website www.waterstofindeachterhoek.nl staat het hele programma.

De startup Hopium meldt in een persbericht de eerste doelstelling te hebben bereikt. Het Franse bedrijf, opgericht door coureur Olivier Lombard, zegt de eerste 1.000 bestellingen binnen te hebben voor haar waterstof auto Machina. De intekenaars hebben inmiddels de eerste 430 euro als aanbetaling overgemaakt. De liefhebbers moeten nog wel even geduld hebben, pas volgend jaar is het eerste prototype klaar, de uiteindelijke productie wordt rond 2026 verwacht.

Hopium is een nieuw Frans bedrijf opgericht door coureur Olivier Lombard, die in 2011 op 21-jarige leeftijd de jongste klassewinnaar werd op het circuit van Le Mans. De Machina op waterstof werd in oktober vorig jaar voor het eerst aangekondigd en in juni van dit jaar gepresenteerd tijdens de autoshow van Parijs. Het voertuig gaat minstens 120.000 euro gaan kosten.

Kopers krijgen daarvoor een emissievrije waterstofauto met een actieradius van 1000 kilometer, 500 PK  en een topsnelheid van meer dan 200 km/h. Volgens de autobedrijf zit de tank tussen de twee en drie minuten weer vol.

“Door als eerste onze auto te reserveren, hebben de toekomstige gebruikers van de Hopium Machina hun betrokkenheid bij ons project en hun steun voor waterstoftechnologie als aandrijfbron voor de toekomst getoond. We hopen de nieuwe leden van onze gemeenschap een nog nooit vertoonde ervaringen te bieden,’’ zegt oprichter en CEO Olivier Lombard.

De Amerikaanse autofabrikant Ford is bezig met de ontwikkeling van een bestelwagen op waterstof. Het wereldwijde succesnummer Ford Transit krijgt een brandstofcel. Samen met AVL, een Brits bedrijf dat gespecialiseerd is in voortstuwingstests, gaat Ford gezamenlijk een prototype te bouwen. Het project, deels gefinancierd door het Britse Advanced Propulsion Center en de overheid, heeft tot doel de integratie van kennis, techniek en technologie te verbeteren. 

De nieuwe Transit BEV zal in het voorjaar van 2022 in het Verenigd Koninkrijk op de markt komen en heeft een actieradius van 350 km. De aandrijflijn maakt gebruik van een modulair brandstofcelsysteem en vervangt de batterij van de Transit BEV, het model waarop het waterstofvoertuig op is gebaseerd.

Met de Transit op waterstof wil Ford onderzoeken of het voertuig in praktijk voldoet aan de wensen van de klanten op het gebied van rijbereik, snelladen en laadvermogen. Daarbij wordt de H2-wagen vergeleken met de Transit op batterijen.

Op de Automotive Campus in Helmond werkt DENS (Dutch Energy Solutions) aan een oplossing om grote hoeveelheden waterstof te verplaatsen zonder hoge druk of exotische temperaturen. DENS zoekt de oplossing in Hydrozine, ook wel bekend als mierenzuur, een vloeistof waar een grote hoeveelheid waterstof in zit. Op de bouwplaats wordt deze vloeistof gescheiden in waterstof en CO2. Er blijft geen restproduct achter.

Hydrozine is een vloeibare waterstofdrager. Als Waterstof Magazine een kijkje neemt bij DENS in Helmond staan er enkele grote vaten achter het bedrijfspand. Buitenstaanders zouden kunnen denken dat er gewoon water in de vaten zit. Zware compressoren en hogedruktanks zijn voor het aanvoeren en opslaan van waterstof niet meer nodig.

“Het geheim van DENS is de omzetting van Hydrozine naar waterstof”, zegt Max Aerts, een van de oprichters van het bedrijf. “Hydrozine bevat 53 gram waterstof per liter. Het door DENS ontwikkelde apparaat reformt de vloeistof in waterstof en CO2. Toch is het proces CO2-neutraal, omdat de CO2 er bij het productieproces is ingestopt. De waterstof die vrijkomt wordt vervolgens omgezet in stroom in een generator die werkt op waterstof.”

Bouwbedrijf Heijmans heeft inmiddels de schone stroomvoorziening getest op een bouwterrein bij de Technische Universiteit Eindhoven. Een grootschaligere test vindt plaats op een bouwplaats van de snelweg A16 met een ander bouwbedrijf. Daar worden met de schone stroomgenerator een midigraver, een ankerboormachine, een machine voor hogesnelheidspalen en een shovel van 20 ton opgeladen. 

Het tanken van Hydrozine is eenvoudig. Mierenzuur is een vloeibare brandstof die gewoon in plastic tanks op de bouwplaats aankomt. Je hoeft hem alleen maar in de tank van 6000 liter te pompen, die in de 10 voets container zit waar ook de generator in zit. Het apparaat van DENS levert een nominaal vermogen van 20kW en heeft een 60 kWh accu. Door de grote tank heeft het aggregaat een capaciteit van 3.2MWh waarmee je ongeveer 60 Tesla’s kunt opladen.  

Omdat Hydrozine slecht een vijfde van de energiedichtheid van diesel heeft, zijn er heel wat liters van nodig. Elke minuut gaat er bijna een liter mierenzuur doorheen. Van de uitstoot van stikstof, zwaveloxide en fijnstof is geen sprake. Het reformingssproces en de stroomgenerator met een brandstofcel zijn fluisterstil. Een beperking is nog wel. De systemen van DENS kunnen nu 4 kg waterstof per uur produceren en dit moet nog fors omhoog om aan de totale energievraag van de bouwplaats te kunnen voldoen.

Voor de mobiliteit onderzoekt DENS of zware voertuigen ook direct met een Hydrozine-systeem kunnen worden ingericht. Het grote gemak is dat ze dan op traditionele wijze kunnen tanken.

Zuivelcoöperatie FrieslandCampina haalt in de provincie Groningen melk op bij boerenbedrijven met een vrachtauto op waterstof. Een wereldprimeur die te danken is aan Transport Groep Noordwolde, een van de transporteurs die voor de coöperatie werkt. De trekker is gekocht bij Hyzon Europe die in de regio de eerste Europese fabriek voor waterstoftrucks exploiteert. De bedrijven hebben besloten voor Groningen te kiezen omdat daar een tankvoorziening voor waterstof aanwezig is, maar de zuivelgigant wil het emissievrije transport uitbreiden naar andere regio’s als daar de tankvoorziening gegarandeerd is.

De melkwagens van FrieslandCampina worden steeds duurzamer. Zo heeft het zuivelbedrijf de CO2-uitstoot per kilometer van het transport tussen boerderijen en productielocaties het afgelopen decennium al met 18,1 procent verlaagd. Gisteren is een volgende belangrijke stap gezet in de verdere verduurzaming van het melktransport, door de eerste 50-tons melkwagen rijdend op waterstof in gebruik te nemen.  Hans Wieleman, Manager Milk Logistics bij FrieslandCampina: “We blijven onszelf uitdagen en verbeteren, stap voor stap. Ruim vijf jaar geleden is FrieslandCampina gestart met het gebruik van liquid natural gas (LNG) als schonere brandstof voor de melkwagens en hebben we pompstations in heel Nederland – met succes - gestimuleerd om deze brandstof te leveren. Nu proberen we hetzelfde met waterstof mogelijk te maken in nauwe samenwerking met producent Hyzon en vervoerder Transport Groep Noord. Transport is en blijft belangrijk voor de verdere verduurzaming bij FrieslandCampina. Samen met deze betrokken partijen willen we de klimaatimpact van onze melkwagens tot een minimum beperken.”

Het zuivelbedrijf laat met de aanschaf van de waterstoftruck zien dat het bedrijf daadwerkelijk stappen durft te nemen in de verduurzaming, ondanks dat de prijs van een H2-truk nog aanzienlijk hoger is dan de prijs van een vergelijkbare wagen op diesel. FrieslandCampina adviseert andere transportbedrijven om deze mogelijkheid voor CO2-neutraal transport snel uit te breiden en daarmee samen het gebruik van waterstof in het transport te versnellen en daarmee de klimaatverandering tegen te gaan.

Netbeheerder Stedin heeft eind vorig jaar in Uithoorn 14 bestaande woningen succesvol omgezet van aardgas naar waterstof. Uit de test moest blijken of de theoretische berekingingen ook in praktijk realiteit zijn. Stedin voerde dit project samen uit met energie-expert DNV, gemeente Uithoorn, woningbouwvereniging Eigen Haard, installateur Feenstra en ketelleveranciers Nefit-Bosch en Remeha. Vrij snel na de proefperiode kwamen er al positieve reacties naar buiten. Nu ligt er een officieel rapport met de titel ‘Technisch eindrapport ombouwproject Uithoorn’. Waterstofmagazine zet de belangrijkste conclusies op een rij.

De praktijktest kwam tot stand omdat uit diverse studies is gebleken dat het huidige aardgasnetwerk geschikt is om waterstof in te transporteren. Lopende projecten als ‘Rozenburg’, ‘The Green Planet’ en de test in het Schotse Leeds worden uitgevoerd met nieuwe netwerken. Netbeheerder Stedin, met 2 miljoen aansluitingen in het westen van Nederland, wil juist weten wat de mogelijkheden met een bestaand netwerk in huizen van voor de eeuwwisseling zijn. Vandaar dat de test is uitgevoerd in woningen die rijp zijn voor de sloop, aan de Prinses Christinalaan in Uithoorn. De bewoners hebben de woningen voor aanvang van de test verlaten.

Het doel van het project is inzicht te krijgen in de wijze waarop straks miljoenen woningen in Nederland moeten worden omgebouwd van aardgas naar waterstof met zo min mogelijk aanpassingen. Binnen de scope viel het 8 bar druk-reduceerstation, het 100 mbar distributienetwerk en de gasleidingen binnen de woningen. Onderdeel van de proef was het testen van de dichtheid van leidingen met stikstof. Het project moet inzage geven in de ombouwwerkzaamheden per woning in tijd, geld, mensen en middelen.

Tijdens de proef is duidelijk geworden dat alle gebruikte materialen op het gebied van functionaliteit en lekdichtheid geschikt zijn voor waterstof. Vrijwel alle koppelingen, op drie na, waren lekdicht voor aardgas, stikstof, helium en waterstof. De drie koppelingen die lekten zijn nagetrokken en bleven daarna lekdicht. De twee geteste cv-ketels op waterstof van Nefit-Bosch en Remeha functioneerden uitstekend en hebben niet gehaperd.

Het hele gasleidingsysteem is geschikt voor waterstof, slechts de knelkoppelingen vragen aandacht. De ombouwwerkzaamheden wijken nauwelijks af van de aardgaswerkzaamheden die nu al in woningen worden uitgevoerd. Op het gebied van veiligheid zijn er geen onoverkomelijke uitdagingen. Gedurende de hele testperiode heeft zich geen enkele onveilige situatie voorgedaan.

De praktijktest laat zien hoeveel tijd het kost om een woning om te bouwen van aardgas naar waterstof. Gemiddeld is dat één dag. Omdat de ombouw maatwerk is, is het niet te verwachten dat dit -als er meer ervaring is opgedaan- sneller kan. Tijdwinst is nog wel te behalen als niet de totale ketel wordt vervangen, maar alleen het gasblok, de brander en de warmtewisselaar.

In een rapport dat Stedin heeft uitgebracht staat de conclusie dat de ombouw van woningen op aardgas naar woningen op waterstof technisch mogelijk is. Er zijn geen onoverkomelijke technische uitdagingen. De test was echter te kleinschalig, om definitieve conclusies te kunnen trekken zijn aanvullende, grootschalige pilotprojecten nodig. De wet- en regelgeving moet ook worden aangepast.

Voordat de proef in Uithoorn van start ging zijn de omwonenden uitvoerig geïnformeerd. Er zijn dan ook geen negatieve signalen uit de omgeving binnengekomen.

Het hele rapport kunt u hier downloaden:
https://www.stedin.net/-/media/project/online/files/duurzaamheid-en-innovatie/technisch-eindrapport-uithoorn.pdf

Deze week is HyDelta, een Nederlands onderzoeksprogramma gericht op het veilig inpassen van waterstof in de bestaande infrastructuur voor gastransport en distributie, officieel van start gegaan. De verschillende partners willen barrières voor innovatieve waterstofprojecten wegnemen. Het project loopt tot januari 2022 met een eventuele uitloop naar april. Innovaties die het dichtst bij markintroductie zijn worden als eerste aangepakt.

Veel partijen lopen bij de ontwikkeling in praktijk aan tegen obstakels op het terrein van vergunningen, infrastructuur of veiligheidsvoorschriften. Hierdoor komen innovatieve projecten niet van de grond of er treedt vertraging op. Het HyDelta-programma wil deze obstakels inventariseren en bezwaren wegnemen door vraagstukken te onderzoeken. De verschillende partijen binnen HyDelta richten zich op de financiering, het onderzoek en de uitvoering. De financiering wordt geregeld door de Gasunie, Netbeheer NL en TKI Nieuw Gas. Voor onderzoek en uitvoering zijn DNV GL, Kiwa, TNO en de New Energy Coalition aangesloten. Deze laatste partij zal ook als coördinator optreden.

Geselecteerde onderwerpen zijn: technische aanpassingen in het aardgasnetwerk, veiligheid bij gebruik, metering van waterstof, geur en zichtbaarheid, standaardisering/normering, ontwikkelen van educatietrajecten, de werking van bijmengverplichtingen en de economie van de waterstofwaardeketen. Voor al deze onderwerpen wordt zoveel mogelijk aangesloten bij, of voortgeborduurd op, lopende en geplande internationale onderzoeken en initiatieven.

‘Dit programma is de wegbereider naar de daadwerkelijke toepassing van groene waterstof in de praktijk. Deze stap is noodzakelijk en dringend, om de vele innovaties die zich nu ontwikkelen, te kunnen versnellen en verder te brengen,’ aldus Jörg Gigler van TKI Nieuw Gas, onderdeel van de Topsector Energie.

Ondanks de vele initiatieven bevindt de ontwikkeling van een waterstofeconomie zich nog in een beginfase. Zo staan nog talloze vragen open, variërend van technische vragen rond de productie en de inpasbaarheid van waterstof in het transport- en opslagsysteem, tot vragen rond de economische en juridische aspecten ervan. HyDelta wil deze vraagstukken oplossen.

In Brussel hebben politieke leiders en hoge ambtenaren uit Portugal en Nederland verder gesproken over de realisatie van een enorme waterstoffabriek in Sines. Nabij deze Portugese havenplaats moeten grote zonnevelden komen met miljoenen zonnepanelen voor de productie van groene waterstof. Onder andere de Nederlandse Waterstofgezant Noé van Hulst en Bart Biebuyck, executive director van Fuel Cells and Hydrogen joint undertaking, zitten aan de overlegtafel. ‘We doen echter geen mededelingen over welke bedrijven bij dit initiatief betrokken zijn, dat laten we aan de bedrijven zelf over,’ meldt Van Hulst aan Waterstof Magazine

‘Het doel van de gesprekken in Brussel was om te praten over de vervolgstappen en de wijze waarop dit plan zou kunnen passen binnen de regels van de Europese Unie. Maar het is op dit moment te vroeg om daarover meer te zeggen,' aldus Van Hulst, die daar nog wel aan toevoegt dat een groep bedrijven in Portugal en Nederland al geruime tijd samengewerkt aan het creëren van een waardeketen en handelsroute. De beide regeringen hebben het initiatief verwelkomd.

‘Nederland beschouwt groene waterstof als een noodzakelijke aanvulling op elektrificatie en energie-efficiëntie met het oog op het bereiken van de afgesproken klimaatdoelen voor 2050,’ zegt van Hulst. ‘Onze berekeningen tonen echter aan dat we enorme hoeveelheden waterstof nodig hebben om te verduurzamen. En dan hebben we het over hoeveelheden die onze eigen binnenlandse productiecapaciteit de komende 10 jaar zullen overtreffen, vandaar onze belangstelling voor import,’ laat Van Hulst aan onze redactie weten. De Portugese Minister van Milieu João Matos Fernandes zegt in de media in Portugal dat het plan voor de waterstoffabriek in Sines in april zal worden ingediend. Hij garandeert dat het Portugese bedrijven het project zullen ontwerpen en bouwen.

Na afloop van de gesprekken in Brussel plaatste de Portugese staatssecretaris van Energie João Galamba de bovenstaande foto op social media. Hij staat voor de banier, met rechts naast hem Noé van Hulst en links Bart Biebuyck.

Onder grote belangstelling is woensdagmorgen in Stad aan ’t Haringvliet de eerste waterstofwoning van Nederland officieel geopend. Het hart van het waterstofsysteem is een Solenco Powerbox met een Italiaans design die is opgesteld in de garage. In de Powerbox zit een brandstofcel gecombineerd met een elektrolyser. Deze wordt gebruikt om van stroom -uit de 30 zonnepanelen op het dak- waterstof te maken en op een later tijdstip van dit waterstof weer stroom. De waterstofopslag bevindt zich in de tuin. In een grijze metalen kast ligt in 24 cilinders onder 30 bar maximaal 1200 liter waterstof opgeslagen. Waterstof Magazine was ter plaatse. Meer informatie over dit innovatieve project vindt u hier.